De chaos is langzamerhand compleet aan het worden. We proberen een aantal punten toe te lichten in onderstaand artikel, met de stand van zaken van 10 juli.

Stikstofbrief en perspectiefbrief

Op 10 juni publiceerden de ministers Van der Wal (Natuur en Stikstof) en Staghouwer (LNV) twee brieven: de ‘stikstofbrief’, officieel Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en de ‘perspectiefbrief’. De stikstofbrief moest duidelijk maken welke kant het op moet met de beperking van de stikstofuitstoot in de agrarische sector, de perspectiefbrief moest laten zien welke perspectieven de boeren hebben voor een goede bedrijfsvoering met bijbehorend inkomen. We hoeven hier niet uitgebreid stil te staan bij de inhoud, die is u ongetwijfeld bekend. Korte samenvatting: in de stikstofbrief werden hogere reductiepercentages in een korter tijdbestek aangekondigd dan in de stikstofwet van 2021, en de perspectiefbrief is door de Tweede Kamer in de prullenbak gegooid. Maar inmiddels waren de protesten al losgebarsten en zitten veel boeren in de zorgen over de toekomst van hun bedrijf.

De NAV heeft verschillende kanttekeningen en bezwaren. Natuurlijk vindt ook de NAV dat alle bronnen van stikstof tegelijk moeten worden aangepakt, dat het stom was om het kaartje te publiceren enz. Maar we gaan in op een aantal specifieke punten.

Wetenschappelijke discussie onmogelijk

Het bevreemdt de NAV, dat er kennelijk geen discussie kan worden gevoerd over de juistheid van de getallen die worden gehanteerd vanuit het Aeriusmodel. Prof. Dr. Han Lindeboom die problemen heeft met de berekeningen en hun interpretatie heeft zich recent geroerd in de pers, nadat hij binnen een denktank van D66 te horen heeft gekregen dat hij zijn mond moet houden en na vruchteloze pogingen om een zinnige discussie met het RIVM te voeren… Ondertussen heeft de TU Delft op 21 juni jl. een rapport vrijgegeven wat vorig jaar september is opgeleverd maar onder embargo was, waarin gesteld wordt dat 70% van de depositie uit de luchtvaart niet wordt meegenomen. In sommige Natura2000 gebieden kan dit tot 30% van de stikstofdepositie vormen. Ook merkwaardig is dat op kaarten blijkt, dat Nederland de scheepvaart een veel lagere emissie toekent dan de landen om ons heen. Al met al wel zaken die een open wetenschappelijke discussie verdienen, terwijl iedereen die hier over begint wordt weggezet als ‘twijfelbrigade’ of ‘stikstofontkenner’. Als bovenstaande feiten niet kloppen, zou je denken dat het RIVM ook weinig tijd en moeite nodig heeft om ze te weerleggen. En in dezelfde weken waarin deze discussie loopt wordt in de parlementaire enquête naar de mijnbouwschade in Groningen gesteld dat de modellen van de NAM (dat er geen schade aan huizen was te verwachten) heilig waren verklaard en critici werden genegeerd….

Kritische Depositiewaarden

Er wordt door het ministerie steeds gezegd dat de stikstofreductie opgelegd wordt door Brussel. Dat is niet zo, Brussel legt de Vogel- en Habitatrichtlijnen op die zorgen voor ‘het in goede staat houden of brengen van de natuur’. Europarlementariër Bert-Jan Ruissen (SGP/CU) heeft hier herhaaldelijk op gewezen.

Vervolgens zijn de doelen opgenomen in de Wet Stikstofreductie en natuurverbetering uit 2021. In het coalitieakkoord zijn deze doelen aangescherpt: meer reductie van stikstof die eerder moet worden bereikt dan in de wet was opgenomen. Deze nieuwe normen zijn nu de basis voor het NPLG. Volgens Kamerlid Pieter Omtzigt kan dat niet en moeten de nieuwe normen eerst door zowel de Tweede Kamer als de Eerste Kamer (waar de coalitie geen meerderheid heeft) worden goedgekeurd.

Los van de wettelijke basis zijn er ook vragen te stellen bij de lage Kritische Depositiewaarden (KDW’s). Die vragen en bezwaren zijn u bekend. Maar wat vooral opvalt: het Planbureau voor de Leefomgeving heeft de regering aangeraden in een rapport uit juli 2021 de KDW’s niet heilig te verklaren. Op 7 juli 2022 kwam PBL-directeur Hans Mommaas met een opiniestuk in de Volkskrant: de KDW’s waren bedoeld als middel en zijn nu tot doel verheven. Hij vindt dat een weeffout. Wij zijn dat met hem eens: het gaat om verbeteren van de staat van de natuur. KDW’s kunnen een handige indicator zijn, maar stikstof is niet de enige factor. Dit is ook wat Han Lindenboom zegt: kijk naar de staat van de natuur en gebruik natuurlijke indicatoren als korstmossen i.p.v. berekende waarden.

Transitiezones

De beruchte kaart met de reductiedoelen erop tekent ruime transitiezones rondom natuurgebieden waarin ook veel akkerbouwbedrijven liggen. Hier gaan in onze ogen twee dingen fout: bijna ongemerkt zijn ook de natuurgebieden die niet onder Natura2000 vallen meegenomen en praktisch alle natuurgebieden worden stikstofgevoelig verklaard. De transitiezones zijn in sommige gevallen enorm in vergelijking met de afmeting van het natuurgebied.

Programma Stikstofbeperking en natuur

Tot 6 juli lag het Ontwerpprogramma Stikstofbeperking en natuurverbetering ter inzage. Tot onze verbazing wordt daarin een omgekeerde volgorde gehanteerd: eerst plannen maken voor stikstofreductie door de landbouw en dan een natuurdoelenanalyse opstellen. Dus eerst reduceren en dan pas kijken of het wel nodig was! Maar wat blijkt: in 2017 zijn er voor de Natura2000 gebieden al analyses uitgevoerd: de PAS Gebiedsanalyses. En daaruit blijken soms interessante dingen. We nemen het Natura2000 gebied Nieuwkoopse Plassen en De Haeck even als voorbeeld. Het gebied is ruim 2000 ha groot. Daarvan is in totaal een kleine 200 ha aangewezen als stikstofgevoelig, dus nog geen 10%. In het overgrote deel van die 200 ha is de overbelasting matig. In het algemeen gaat het goed met de vogels in het gebied en er zijn twee specifieke habitats die het moeilijk hebben, de rest niet. Tot in de wijde omtrek ligt nu echter de landbouw onder vuur vanwege de overbelasting van dit natuurgebied. En dat terwijl er zo’n 100.000 vliegtuigen per jaar overheen komen op lage hoogte en er heel veel ganzen zitten. Dit voorbeeld illustreert eigenlijk alle bovenstaande punten: waar komt de stikstof vandaan, hoe groot is het probleem, hoe gaat het met de natuur en vooral: wat leidt echt tot verbetering?

Voedselzekerheid

Het noemen van voedselzekerheid in deze discussie wordt afgedaan als populisme en bangmakerij. De NAV heeft er al meerdere malen op gewezen dat wij netto een importland zijn voor voedsel. Als wij hier minder gaan produceren wat hier goed te produceren is, wordt het elders vaak met een grotere footprint geproduceerd. Intussen wijzen FAO en WHO erop dat er 28% meer voedsel moet worden geproduceerd. De NAV vindt niet dat wij de wereld moeten voeden, maar onze ligging in de vruchtbare rivierdelta met een gematigd klimaat geeft ons wel een unieke kans om efficiënt te produceren. Meer afhankelijk worden van import betekent ook, dat wij met al onze rijkdom nog meer voedsel op de wereldmarkt gaan wegkopen voor de neus van armere landen. Dan hebben we ons straatje keurig schoongeveegd, maar echt sociaal is het niet.

Hoe verder?

Zoals ook blijkt uit het gezamenlijke statement van de landbouworganisaties van 20 juni: we willen samen met de provincies kijken waar de problemen zijn met de natuur en hoe die te helpen oplossen. Wat ons betreft moet er ook meer tijd worden genomen voor een goede transitie van de landbouw. Er moet vastgesteld worden in een landbouwakkoord waar we naartoe willen met de landbouw (en dan specifieker dan ‘kringlooplandbouw en dan komt het verdienmodel vanzelf’). De SER heeft in 2021 al een verkenning gedaan naar zo’n landbouwakkoord. Uit zo’n akkoord zal dan ook moeten blijken welke landbouw we willen, welke gewassen en waar, hoeveel/welke dieren en waar, welke groenblauwe diensten, hoeveel import en export, welke verdienmodellen. Met inachtneming van het feit dat voor kringlooplandbouw voldoende dierlijke mest onontbeerlijk is.

Minister Van der Wal heeft gezegd dat in de herfst een plan volgt om de bodem leidend te maken. Dat had natuurlijk tegelijk met de stikstofbrief moeten gebeuren. De escalatie van de afgelopen weken kan alleen worden tegengegaan als het kabinet nu leiderschap toont en laat zien dat het om de landbouw en de boeren geeft. De Eurocommissaris voor landbouw Wojciechowski heeft Rutte opgeroepen een vriendschappelijk gesprek te voeren met de landbouw en compromissen te sluiten om de gemoederen tot bedaren te brengen.

De NAV ziet niks in een gesprek met Remkes zolang normen en tijdpad door het kabinet onbespreekbaar zijn verklaard. Een ingrijpende transitie verdient goede afwegingen, als overheid luisteren naar de officiële organen die je adviseren (SER, PBL), tijd en moeite doen om draagvlak te creëren, perspectief bieden voor de blijvers en een langjarig akkoord om rust te brengen. En wat ons betreft met de basis: boerenland in boerenhand!